Hightech megaclusters

De Nederlandse halfgeleider- en hightechindustrie heeft internationaal een uitzonderlijk sterke positie opgebouwd. Bedrijven als ASML, NXP en een breed ecosysteem van gespecialiseerde toeleveranciers vormen samen een innovatiemotor die wereldwijd meetelt. Maar die positie is niet vanzelfsprekend. Zonder focus, lef en een samenhangende langetermijnstrategie verliezen we het van landen die hun innovatie-infrastructuur steviger en centraler organiseren.

Hightech megaclusters dragen hieraan bij: grootschalige innovatiehubs waarin bedrijven, kennisinstellingen, overheden en investeerders samenwerken aan de technologieën van de toekomst. Het doel van dergelijke clusters is een kweekvijver en motor te vormen voor een nieuwe generatie technologische kampioenen. Met die kennis en maakcapaciteit kunnen we een essentiële schakel blijven binnen mondiale waardeketens.

Dit vraagt meer dan incidentele subsidies of kortetermijnbeleid. We moeten breder kijken naar maatschappelijke uitdagingen zoals netcongestie, hoge energiekosten, het aantrekken van internationaal talent en de stikstofcrisis. Deze vraagstukken belemmeren groei en innovatie. Alleen met gericht beleid en langetermijnfocus kunnen we ons verdienvermogen veiligstellen.’

Nederland heeft in de Nationale Technologiestrategie (NTS) al gekozen voor tien sleuteltechnologieën. Dat zie ik als een belangrijke stap, maar er is meer nodig. Ambities moeten concreet worden. OCW en NWO moeten keuzes durven maken, net als wij binnen TNO. Focus betekent niet alleen kiezen, maar ook afscheid nemen van domeinen waar we geen right to play hebben. Het is beter om op enkele gebieden aan kop te rijden, dan op tien gebieden in het peloton te fietsen.

De sector semiconductors verdient daarbij expliciet het predicaat speerpunt. De strategische waarde van halfgeleidertechnologie is enorm: kennis en innovaties uit deze sector vinden hun weg naar talloze andere domeinen, van defensie tot ruimtevaart, communicatie en medische apparatuur. Het kabinet heeft dit inmiddels onderkend met honderden miljoenen aan Europese cofinanciering. Om de volgende stap te zetten is echter structurele samenwerking nodig.

Daar ligt precies de kern van TNO’s voorstel voor hightech megaclusters. In plaats van een versnipperd landschap van losse initiatieven en projectsubsidies, moeten we investeren in een geïntegreerd netwerk van innovatiehubs met gedeelde r&d-infrastructuur, testfaciliteiten en toegang tot kapitaal.

Kijk naar succesvolle buitenlandse voorbeelden, zoals Innopolis in Zuid-Korea. Daar ontwikkelen vijf regionale innovatieclusters nieuwe technologieën, testen ze en schalen ze op met minimale bureaucratie. Hiermee laten de Zuid-Koreanen zien wat er mogelijk is met de combinatie van focus, snelheid en samenwerking.

We kennen in het Nederlands het woord congestie als het om ons elektriciteitsnetwerk gaat, maar congestie ervaar ik op vele terreinen: ook in beleid, besluitvorming en financiering. Dat faciliteiten voor toegepast onderzoek op dit moment uit tien verschillende potjes bij elkaar moeten worden gescharreld, remt onze innovatiesnelheid.

Ook de verhouding tussen overheid en markt is essentieel. De vastgestelde 3-procentsnorm voor innovatie is alleen haalbaar als overheid en private partijen samen optrekken. Daarbij zou het fors helpen als de overheid niet alleen investeert, maar ook optreedt als launching customer. Zo sla je twee vliegen in één klap: je versterkt de hightech productontwikkeling en de investeringen vloeien via de belastingen weer terug naar onze eigen economie en schatkist.

Om de innovatieketen te versterken, moeten we vooral de zwakke schakels aanpakken, zoals de stap van wetenschap naar toepassing en vervolgens de overgang naar industrialisatie. Hightech megaclusters kunnen juist daar het verschil maken. Ze brengen bedrijven, onderzoekers, overheden én investeerders fysiek en organisatorisch bij elkaar, zodat nieuwe technologieën sneller volwassen worden en kunnen worden opgeschaald.

Daarbij is het cruciaal dat Nederland durft te investeren in veelbelovende start-ups met potentieel om zogeheten control points in internationale waardeketens te veroveren.

Tegelijkertijd mag Nederland zijn huidige kampioenen niet uit het oog verliezen. We moeten niet te zuinig zijn met investeringen in bestaande toppers. Hun internationale positie is wat ons land aantrekkelijk maakt voor buitenlandse r&d-investeringen.

De Nederlandse hightech is volwassen geworden, maar zonder durf om te kiezen en te concentreren, loopt ze vast in haar eigen succes. Hightech megaclusters vormen de sleutel tot een nationale langetermijnstrategie, een structurele motor die continu kan zorgen voor vernieuwing. Alleen zo kan Nederland zijn technologische voorsprong behouden én uitbreiden in een wereld die razendsnel digitaliseert.

Rogier Verberk is directeur Semicon & Quantum bij TNO.