Of de robocalyps komt, hebben we zelf in de hand
De robots pikken onze banen nog steeds niet in, maar als dat ze ooit gaan doen, dan hebben we dat aan onszelf te danken.
‘Het is helemaal niet zo vanzelfsprekend dat we zomaar terugkeren naar de lage werkloosheid van voor de crisis. Door de snelle opkomst van robots en andere technologie kan de toekomst er drastisch anders uit gaan zien dan het heden’, waarschuwde minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Lodewijk Asscher op een conferentie in 2014. ‘Robots zijn goedkoop, snel, nooit ziek, werken 24 uur per dag. Ze vragen nooit om loonsverhogingen, worden niet vertegenwoordigd door vakbonden en staken niet. Voor een aanzienlijk deel van de bestaande banen zijn zij daardoor in staat om werknemers te vervangen.’
Zeven jaar later blijkt de waarschuwing van Asscher een beetje voorbarig. De werkloosheid is historisch laag en veel bedrijven kampen met een tekort aan arbeidskrachten. Bovendien zou je verwachten dat automatisering de arbeidsproductiviteit aanjaagt, maar daar zit nauwelijks beweging in sinds de toespraak van Asscher.
Dit betekent natuurlijk niet dat de ‘robocalyps’ niet alsnog gaat komen. De bezorgdheid erover is in elk geval niet weggeëbd. ‘Technologie zal een deel van onze banen overnemen. We gaan minder werken en zullen voor die vrije tijd een zinvolle besteding moeten vinden’, zei TU Eindhoven-professor Maarten Steinbuch onlangs in navolging van John Maynard Keynes, de beroemde econoom die voor de Tweede Wereldoorlog al voorspelde dat het grootste probleem van geïndustrialiseerde landen in de eenentwintigste eeuw verveling zou zijn. Ook Silicon Valley-hotshots als Elon Musk, Mark Zuckerberg en Bill Gates hebben de noodklok geluid.
De vraag is: waarom zou het deze keer anders gaan? Sinds de vrees van de luddieten, die begin 19e eeuw weefmachines kort en klein sloegen, onterecht bleek, is de algemeen aanvaarde opvatting onder economen dat innovatie de werkgelegenheid niet schaadt: technologische vooruitgang creëert ook nieuwe taken die moeten worden uitgevoerd. Toen verwoestende gevolgen uitbleven na de grote automatiseringsgolf in de laatste twee decennia van de vorige eeuw, leek de kwestie voorgoed te zijn beslecht.
Maar vanaf 2010, geconfronteerd met een nieuwe digitaliseringsgolf, werd het onderwerp opnieuw opgepakt. In 2013 voorspelden Carl Benedikt Frey en Michael Osborne van de University of Oxford bijvoorbeeld dat tot 47 procent van de Amerikaanse banen in de komende twee decennia volledig geautomatiseerd zou kunnen worden (interessant genoeg gebruikten de onderzoekers machine learning om tot die inschatting te komen). Het jaar daarop schetste de Economist een tamelijk somber beeld van de toekomst. ‘Geen enkele regering is voorbereid’, schreef het weekblad. Beleidsmakers, onder wie minister Asscher, waren gealarmeerd.
Test less, verify Moore
At the Bits&Chips Event 2023 on 12 October 2023, Phillipa Hopcroft from Cocotec and Ivo ter Horst from ASML will kick off with a keynote speech on transforming how lithography machine software is built. Make sure to keep an eye on the website for program updates and save the date!
Inmiddels lijken de gemoederen weer tot bedaren te zijn gekomen, mogelijk omdat het vaak zo’n vaart niet loopt met technologiegerelateerde voorspellingen. Zo heeft Elon Musk de verwachtingen voor zelfrijdende taxi’s veel te vroeg veel te hoog opgepookt – op een gegeven moment beloofde hij zelfs dat die in 2020 al zouden rondrijden. Ook het iot heeft de hype tot nu toe niet waargemaakt. Koffiezetapparaten bedienen met een app en met je smartphone kijken wie er voor de deur staat, is niet echt een game-changer. Mensen nemen tegenwoordig technologische voorspellingen met een korreltje zout.
Volgens de invloedrijke analyse van de MIT-wetenschappers Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee komt de storm er hoe dan ook. In ‘The second machine age’ (2014) betogen zij dat digitale innovatie een algemeen toepasbare technologie is die diep in de economische haarvaten doordringt, net als stoomkracht en elektrificatie. Dat we er nog niet veel effect van zien, komt doordat het niet slechts een kwestie is van wat ict installeren. Het vereist een grondige herziening van bedrijfsprocessen, training van werknemers en andere aanpassingen. Zoals eerder is gebleken bij de elektrificatie van fabrieken die oorspronkelijk op stoomkracht werkten: deze dingen kosten tijd.
Dus misschien zal het deze keer wel degelijk anders gaan. In elk geval moeten we de ontwikkeling van ai en automatisering goed in de gaten houden. Robots nemen onze banen misschien nog niet over, maar er zijn nu al voorbeelden van digitale technologieën die op ongewenste manieren worden ingezet. Amerikaanse orderpickers bij Amazon worden in wezen aangestuurd door computers, die een moordend tempo afdwingen. Op scoreborden wordt de productiviteit van elke werknemers bijgehouden; de snelsten worden beloond, de traagsten ontslagen – soms automatisch.
De richting waarin ai en automatisering zich ontwikkelen, is niet voorbestemd. In plaats van mensen te vervangen, kunnen ze worden ingezet om banen te scheppen en de menselijke productiviteit te verhogen. En als samenleving kunnen we iedereen laten delen in de welvaart die ze creëren. We hebben zelf in de hand of Asschers donkere toekomstbeeld uitkomt.
